Hakim ve Savcı Adaylığı Sınavları, Mülakat, Adaylığa Atama ve Eğitim Süreci Hakkında Genel Bilgiler
Hiç kimse, adaylık dönemini geçirip kanunda sayılan koşullara uygun olarak ehliyetini kanıtlamış olmadıkça, hakimlik ve savcılığa atanamaz. O halde, hakimlik ve savcılık mesleklerine atanabilmek için öncelikle adaylık sürecinin tamamlanması gerekir. Adaylığa atanabilmek için de yazılı ve sözlü sınavlardan başarılı olmak gerekir.
ADAYLIĞA ATANMA ŞARTLARI
Adaylığa atanabilmek için şu şartları taşıyor olmak gerekir:
Türk vatandaşı olmak,
Giriş sınavının yapıldığı yılın ocak ayının birinci günü itibarıyla otuz beş yaşını doldurmamış olmak,
Adli yargı adayları için; hukuk fakültesinden mezun olmak veya yabancı bir hukuk fakültesini bitirip de Türkiye‘deki hukuk fakülteleri programlarına göre eksik kalan derslerden sınava girip başarı belgesi almış bulunmak,
İdarî yargı adayları için; hukuk fakültesinden mezun olmak veya yabancı bir hukuk fakültesini bitirip de Türkiye'de hukuk fakülteleri programlarına göre eksik kalan derslerden sınava girip başarı belgesi almış bulunmak, hukuk fakültesinden mezun olanlar dışından alınacak adaylar bakımından, her dönemde alınacak aday sayısının yüzde yirmisini geçmemek üzere, hukuk bilgisine programlarında yeterince yer veren siyasal bilgiler, idari bilimler, iktisat ve maliye alanlarında en az dört yıllık yüksek öğrenim yapmış veya bunlara denkliği kabul edilmiş yabancı öğretim kurumlarından mezun olmak,
Kamu haklarından yasaklı olmamak,
Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı veya İdari Yargı Ön Sınavında başarılı olmak (bu şart, hukuk fakültelerine veya yükseköğrenim programlarına 24.10 2019 ve sonrasında kayıt olanlar için geçerlidir),
Askerlik durumu itibariyle askerlikle ilgisi bulunmamak veya muvazzaflık hizmetini yapmış yahut ertelenmiş veya yedeğe geçirilmiş olmak,
Hakimlik ve savcılık görevlerini sürekli olarak yurdun her yerinde yapmasına engel olabilecek vücut ve akıl hastalığı veya engelliliği, alışılmışın dışında çevrenin yadırgayacağı şekilde konuşma ve organlarının hareketini kontrol zorluğu çekmek gibi engeli bulunmamak,
Taksirli suçlar hariç olmak üzere, üç aydan fazla hapis veya affa uğramış olsa bile Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı bir suçtan veya kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından dolayı hükümlü bulunmamak veya bu suçlardan veya taksirli suçlar hariç olmak üzere üç aydan fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren bir fiilden dolayı soruşturma veya kovuşturma altında olmamak,
Yazılı yarışma sınavı ile mülakatta başarı göstermek,
Hakimlik ve savcılık mesleğine yakışmayacak tutum ve davranışlarda bulunmamış olmak,
Avukatlık mesleğinden adaylığa geçmek isteyenler için; mesleklerinde fiilen en az üç yıl çalışmış, giriş sınavının yapıldığı yılın ocak ayının birinci günü itibariyle kırk beş yaşını doldurmamış ve kendi aralarında yapılacak olan yazılı yarışma sınavında ve mülâkatta başarılı olmak.
Ayrıca, hâkim ve savcı adaylığına atanacaklar ile hâkimlik ve savcılık mesleğine kabul edilecekler ve hâkim ve savcı sınıfı dışında kalan adlî ve idarî yargıda çalıştırılacak tüm personel hakkında Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu'na göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılır.
Her yıl alınacak aday sayısı, avukatlık mesleğinden alınacaklarla birlikte Türkiye Adalet Akademisinin görüşü alınmak suretiyle, kadro ve ihtiyaç durumuna göre Adalet Bakanlığınca tespit edilir [1].
YAZILI SINAVIN YAPILIŞI
Yazılı yarışma sınavı, Adalet Bakanlığı ile imzalanacak protokole göre Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından yapılır.
Yazılı sınav; Türkçe, matematik, Türk kültür ve medeniyetleri, Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi ve temel yurttaşlık bilgisi sorularından oluşan genel yetenek ve genel kültür konuları ile a) adlî yargıda, anayasa hukuku, medenî hukuk, borçlar hukuku, hukuk yargılama usulü, ticaret hukuku, iş hukuku, icra ve iflâs hukuku, ceza hukuku, ceza yargılama usulü, idarî yargılama usulü ve idare hukuku ve b) idarî yargıda; anayasa hukuku, idare hukuku, idarî yargılama usulü, hukuk yargılama usulü, borçlar hukuku (genel hükümler), medenî hukuk, ceza hukuku (genel hükümler), vergi hukuku, vergi usul hukuku ve maliye-ekonomi, konularını kapsayan alan bilgisi sorularından yapılır.
Sınav, çoktan seçmeli toplam 100 sorudan ve aşağıdaki konulardan oluşur:
Genel Yetenek ve Genel Kültür Testi: Tüm adaylar için ortak ve zorunlu olan genel yetenek ve genel kültür testi; Türkçe (6 soru), Matematik (6 soru), Türk Kültür ve Medeniyetleri (6 soru), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi (6 soru) ve Temel Yurttaşlık Bilgisi (6 soru) konularıyla ilgili toplam 30 sorudan oluşur.
Ortak Alan Bilgisi Testi: Tüm adaylar için ortak ve zorunlu olan ortak alan bilgisi testi ise; Anayasa Hukuku (7 soru), İdare Hukuku (7 soru), İdarî Yargılama Usulü (7 soru), Hukuk Yargılama Usulü (7 soru) ve Medeni Hukuk (7 soru) konularıyla ilgili toplam 35 sorudan oluşur.
Adli Yargı Testi: Bu test, Adli Yargı Sınavına başvuran adaylar içindir. Adli Yargı Testi; Borçlar Hukuku (6 soru), Ceza Hukuku (6 soru), Ceza Yargılama Usulü (6 soru), Ticaret Hukuku (6 soru), İcra ve İflas Hukuku (6 soru) ve İş Hukuku (5 soru) konularıyla ilgili toplam 35 sorudan oluşur.
Adli Yargı-Avukat Testi: Bu test, Adli Yargı-Avukat Sınavına başvuran adaylar içindir. Adli yargı-avukat testi; Borçlar Hukuku (6 soru), Ceza Hukuku (6 soru), Ceza Yargılama Usulü (6 soru), Ticaret Hukuku (6 soru), İcra ve İflas Hukuku (6 soru) ve İş Hukuku (5 soru) konularıyla ilgili toplam 35 sorudan oluşur.
İdari Yargı Testi: Bu test, idari yargı sınavına başvuran adaylar içindir. İdari yargı testi; Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7 soru), Ceza Hukuku Genel Hükümler (7 soru), Vergi Hukuku (7 soru), Vergi Usul Hukuku (7soru) ve Maliye-Ekonomi (7 soru) konularıyla ilgili toplam 35 sorudan oluşur.
O halde, mezunlar için Adli Yargı Hakim ve Savcı Adaylığı Sınavına girenler 1) genel yetenek ve genel kültür testini, 2) ortak alan bilgisi testini ve 3) adli yargı testini çözerler. Avukatlık Mesleğinden Adli Yargı Hakim ve Savcı Adaylığına Geçiş Sınavına girenler 1) genel yetenek ve genel kültür testini, 2) ortak alan bilgisi testini ve 3) adli adli yargı avukat testini çözerler. İdari Yargı Hakim Adaylığı Sınavına girenler ise 1) genel yetenek ve genel kültür testini, 2) ortak alan bilgisi testini ve 3) idari yargı testini çözerler. Şartları taşıyan adaylar diğer sınavlara da girebilirler. Örneğin, hukuk fakültesi mezunları, Adli Yargı Hakim ve Savcı Adaylığına da İdari Yargı Hakim Adaylığı Sınavına da ayrı ayrı girebilirler; şartları taşıyorlarsa Avukatlık Mesleğinden Adli Yargı Hakim ve Savcı Adaylığına Geçiş Sınavına da ayrıca girebilirler.
Her sınav kendi içinde değerlendirmeye alınır. Genel yetenek ve genel kültür soruları 20, alan bilgisi soruları 80 puan ağırlığa sahip olacak şekilde değerlendirmeye tâbi tutulur. Bu değerlendirme yapılırken genel yetenek ve genel kültür konuları ile alan bilgisi konuları kendi aralarında eşit olarak puanlanır. Değerlendirme sırasında yalnız doğru cevaplar dikkate alınır, yanlış cevaplar dikkate alınmaz. Başka bir ifadeyle, yanlış cevaplar, doğru cevapları götürmez. Adayların, boş bıraktıkları sorulardan 0 (sıfır) ham puan aldıkları kabul edilir. Sınavdan sonra ÖSYM Başkanlığı veya yargı mercileri tarafından iptaline karar verilen sorular değerlendirme dışı bırakılarak geçerli soruların puan değerinin yeniden saptanması suretiyle puanlama yapılır. Genel yetenek ve genel kültür testinin başarı puanı ile alan bilgisi testinin başarı puanının toplanması ile genel başarı puanı hesaplanır [2].
Sınav sonuçları, her sınav için ayrı ayrı açıklanır ve ÖSYM’nin internet sayfasından duyurulur; adayların adresine ayrıca sınav sonuç belgesi gönderilmez. Kontenjana giren adayların sınav sonuç bilgisinde “Mülakata katılmaya hak kazandınız. Mülakat tarihlerini Adalet Bakanlığı’nın internet sayfasından takip ediniz.”, kontenjana giremeyen adaylar için “Kontenjan nedeniyle mülakata katılmaya hak kazanamadınız.” ibaresi yazılır.
SÖZLÜ SINAVIN (MÜLAKATIN) YAPILIŞI
Yazılı sınavda 100 tam puan üzerinden en az 70 puan almak kaydıyla en yüksek puan alandan başlamak üzere, sınav ilânında belirtilen kadro sayısının üç katı fazlası mülâkata çağrılır. Bu şekilde çağrılan en düşük puana sahip adayla aynı puanı alanlar da mülâkata alınır. Başarılı olanların sayısı, ilan edilen kadronun üç katı fazlasının altında kalırsa sadece başarılı olanlar mülâkata çağrılır. Örneğin, 100 idari yargı hakim adayı alınacaksa, mülakata 70 puan barajını geçmiş olmaları kaydıyla 300 kişi çağırılır; eğer 70 puan barajını geçen sayısı 270 kişi ise, mülakata sadece bu 270 kişi çağırılır.
Mülâkat Kurulu; Adalet Bakanının görevlendireceği bakan yardımcısı başkanlığında, Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanı, Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürü, Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürü, Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürü, Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreteri ve Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulundan seçilen bir kişi olmak üzere toplam yedi üyeden oluşur [3].
Mülâkatta, ilgilinin; a) muhakeme gücü, b) bir konuyu kavrayıp özetleme ve ifade yeteneği, c) genel ve fizikî görünümünün, davranış ve tepkilerinin mesleğe uygunluğu ve liyakati, d) yetenek ve kültürü, e) çağdaş bilimsel ve teknolojik gelişmelere açıklığı, puan vermek suretiyle değerlendirilir. Mülâkat, burada yazılı özellikler her biri yirmişer puan üzerinden değerlendirilerek yapılır. Mülâkat Kurulunun her bir üyesi tarafından verilen puanlar ayrı ayrı tutanağa geçirilir. Başarılı sayılmak için, üyelerin yüz tam puan üzerinden verdikleri notların aritmetik ortalamasının en az yetmiş olması şarttır. Mülâkat sonucu en yüksek puan alandan başlamak üzere sıraya konularak mülâkat başarı listesi hazırlanır ve bu listenin altı Mülâkat Kurulu tarafından imzalanarak Personel Genel Müdürlüğüne teslim edilir.
Sınava katılanların, yukarıda belirtilen yazılı yarışma sınavı notunun yüzde yetmişi ile mülâkat notunun yüzde otuzunun toplamı tespit edildikten sonra en yüksek puan alandan başlamak üzere nihai başarı listesi hazırlanır [4]. Bu sıralamaya tâbi tutulanların nihai puanlarının eşit olması halinde, yazılı sınavda aldığı puana öncelik tanınır. Yazılı puanlarının da eşit olması halinde, kura çekilmek suretiyle sırası belirlenir ve bu konuda yapılan işlemler düzenlenecek tutanakta gösterilir.
ADAYLIK SÜRECİ VE EĞİTİM
Adaylar, Devlet Memurları Kanunu'ndaki Genel İdare Hizmetleri Sınıfına dahil olup, hakimlik ve savcılığın sınıf ve derecelerine dahil değildirler ve haklarında, Devlet Memurları Kanunu'nun Hakimler ve Savcılar Kanunu’na aykırı olmayan hükümleri uygulanır.
Adaylık süresi iki yıldır. Avukatlık mesleğinden adaylığa alınanlar için bu süre bir yıldır. Adaylık, eğitim ve staj olmak üzere iki dönemden oluşur. Eğitim, Türkiye Adalet Akademisince yaptırılır. Adaylık süresinin sonunda adaylar, yazılı ve sözlü sınava tabi tutulur. Bu sınavlar yüz tam puan üzerinden değerlendirilir. Yazılı sınavdan en az yetmiş puan alanlar sözlü sınava alınır. Yazılı sınavda başarı gösteremeyenlere iki ay içinde bir sınav hakkı daha tanınır. Yazılı sınav; adaylara ders verenler arasından Türkiye Adalet Akademisi Başkanınca seçilen başkan ile dört asıl ve iki yedek üyeden oluşan yazılı sınav kurulu tarafından yapılır.
Sözlü sınav; Türkiye Adalet Akademisi Başkanının başkanlığında, Teftiş Kurulu Başkanı ve Personel Genel Müdürü ile adaylara ders verenler arasından ilgili bakan yardımcısınca seçilen iki asıl ve bir yedek üyeden oluşan sözlü sınav kurulu tarafından yapılır.
Eğitim sonunda başarılı sayılmak için, yazılı sınav puanının yüzde altmışı ile sözlü sınav puanının yüzde kırkının toplamının en az yetmiş olması şarttır. Sınavlarda başarılı olamayanlar, talepleri hâlinde Bakanlıkça merkez veya taşra teşkilatında genel idare hizmetleri sınıfında bir kadroya atanabilir, aksi hâlde bunların adaylığına Bakanlıkça son verilir.
Adayın; a) adaylığa atanma niteliklerinden herhangi birini taşımadığının sonradan anlaşılması, b) adaylığa alındıktan sonra bu niteliklerden herhangi birini yitirmesi, c) adaylık süresi içindeki davranışlarında hakimlikle bağdaşmayacak tutumları, göreve devamsızlığı ile bilgi ve iş yapma kabiliyeti bakımından yeterli olmadığının tespit edilmesi hallerinde adaylığına Adalet Bakanlığınca son verilir. Haklarındaki soruşturma veya kovuşturma nedeniyle adaylıklarına son verilenlerden takipsizlik kararı veya son soruşturmanın açılmasına yer olmadığına dair karar veya beraat hükmü verilenler, Kanunda belirtilen niteliklere sahip olmaları koşuluyla yeniden adaylığa alınabilirler.
Meslek öncesi eğitim sonunda yapılan yazılı ve sözlü sınav neticesinde başarılı olan ve mani hâli olmayan, erkekler için askerliğini yaptığını veya askerlikle ilişiği olmadığını belgeleyen adayların mesleğe kabullerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilir. Mesleğe kabullerine karar verilen adayların, adlî ve idarî yargı teşkilâtının ihtiyacı ile eş durumu ve diğer durumları göz önünde bulundurulmak suretiyle, adlî yargı adayları için görev yerleri; idarî yargı adayları için görevleri ve görev yerleri Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca yapılacak ad çekme ile belirlenir. Atamalar, ilgililerin adaylığa giriş derece ve kademesine bir derece ilâve edilmek suretiyle bulunacak derece ve kademeler üzerinden Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca yapılır. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun atamaya ilişkin tüm kararları Resmî Gazetede yayımlanır. Ayrıca hâkim adaylığında geçen sürenin tamamı ile avukat adaylığında mahkemelerde yapılmış olan staj süresi (6 aylık ikinci staj dönemi), kademe ilerlemesi ve derece yükselmesinde değerlendirilir. Ayrıca, muvazzaf askerlik hizmetini yaptıktan sonra hakimlik ve savcılığa atananların askerlikte geçen süreleri kademe ilerlemesi ve derece yükselmesinde değerlendirilir.
[1] Yukarıdaki maddede belirtilen niteliklere sahip olup, yazılı yarışma sınavı ile mülakatta başarı gösterenler, başarı derecelerine göre sıraya konularak Adalet Bakanlığınca önceden belirlenen ihtiyaç sayısına, daha önce başka görevlerde kadro, maaş ve derece yönünden iktisap etmiş oldukları haklar nazara alınmak suretiyle lisans, lisansüstü (master) ve doktora öğrenim durumlarına göre Devlet memuriyetine giriş derece ve kademesiyle veya bu derecelerden aşağı olmamak şartıyla müktesep olarak almış oldukları derece ve kademeyle adaylığa atanırlar. Bu atamada, daha önce serbest avukatlık yapmış olanların avukatlıkta geçen sürelerinin üçte ikisi de değerlendirilir. Bu sıraya göre ihtiyaç sayısınca atananların dışında kalanlar bir hak iddia edemezler. Doktora yapanlar sadece mülakata tabi tutulurlar.
[2] Genel yetenek ve genel kültür testinde bulunan 5 konu ile her bir alan bilgisi testinde bulunan 10 konu ayrı birer alt test olarak değerlendirilir. Bu 15 alt test için adayların ham puanları ayrı ayrı hesaplanır. Her alt test için sınava giren adayların ham puanları kullanılarak ortalama ve standart sapma değerleri bulunur. Bulunan ortalama ve standart sapma değerleri kullanılarak her alt test için adayların ham puanları, ortalaması 50 ve standart sapması 10 olan standart puanlara dönüştürülür. Genel yetenek ve genel kültür testinde bulunan 5 alt test için hesaplanan standart puanların her biri 0,2 ağırlıklandırma katsayısıyla çarpılarak toplanır ve genel yetenek ve genel kültür testinin ağırlıklı puanı bulunur. Alan bilgisi testinde bulunan 10 alt test için hesaplanan standart puanların her biri 0,1 ağırlıklandırma katsayısı ile çarpılarak toplanır ve alan bilgisi testinin ağırlıklı puanı bulunur. Genel yetenek ve genel kültür testinin ağırlıklı puanı, en büyüğü 20, en küçüğü genel yetenek ve genel kültür testinin bütününde hesaplanan en düşük ham puan değerinin 2/3 ile çarpılması sonucu bulunacak değer olacak şekilde puanlara dönüştürülür. Alan bilgisi testinin ağırlıklı puanı, en büyüğü 80, en küçüğü Alan Bilgisi Testi’nin bütününde hesaplanan en düşük ham puan değerinin 8/7 ile çarpılması sonucu bulunacak değer olacak şekilde puanlara dönüştürülür.
[3] Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulunda; a) Yargıtay veya Danıştay mensubunun birden fazla olması hâlinde bu kişiler arasından, b) Yargıtay veya Danıştay mensubu bulunmaması hâlinde, kurulda görev yapan hâkim ve savcılar arasından, her sınav için Danışma Kurulunca, üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla, sınavın türüne göre bir asıl üye Mülâkat Kuruluna seçilir. Üyelerin hukukî veya fiilî sebeplerle katılamamaları halinde, Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulundan seçilen üyenin yerine bu Kurulda görev yapan hâkim ve savcılar arasından üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla seçilen yedek üye, diğer üyelerin yerine ise vekâlet edenler Mülâkat Kuruluna katılır.
[4] Hukuk alanında doktora yapmış olanlar ilân edilen boş kadrolara başvurabilir. Bunlar sadece mülâkata tâbi tutulur. Bu durumda olanlar için mülâkat puanı esas alınarak ayrı bir nihai başarı listesi düzenlenir.